Hamilelik göz sağlığını nasıl etkiler?
“Hamilelik, vücutta büyük hormanal değişikliklerin olduğu bir dönemdir. Göz de bundan payını alır. Hamilelikte vücudun diğer yerlerfinde olduğu gibi gözde de su tutulması meydana gelir. Gözün saydam tabakası (kornea) etkilenir, çap değişikleri olur. Bu durum kontak lens kullanımında uyumsuzluğa yol açabilir. Gözlük numarası değişebilir. Gözlük muayenesini ertelemek gerekebilir. Ayrıca göz içi basıncı azalabilir. Gebelikte gözle ilgili bir diğer sorun da göz kuruluğu gelişme riskidir. Hamile kadınlar suni gözyaşları kullanabilirler. Diyabetli kadınlarda retinada kanama ve kılcal damar bozuklukları yapan retinopati başlayabilir. Hamilelik, daha önceden var olan retinopatinin ilermesine sebep olabilir. Bu nedenle şeker hastası kadınlarda göz diplerinin ve kan şekerlerinin çok yakın takibi, gerekiyorsa tedavisinin yapılması son derece önemlidir.
Preeklamsi gebeliğin 20. haftasından sonra, genellikle ilk hamileliklerde hipertansiyonla ve idrarda protein olmasıyla birlikte görülen tehlikeli bir durumdur. Daha ileri olgularda eklampsi gelişebilmesi annenin ve bebeğin sağlığını tehdit eder. Göz dibi muayenesine bakılarak, gebeliğin sonlandırılması gerekebilir. Gözde kanamalar, görme siniri başında ödem meydana gelir. Bu tablo ileri hipertansif retinopatiyle benzerlik gösterir. Gebelerde kanın akışkanlığının değişmesi retinada tıkayıcı damar hastalıklarına yol açabilir. Ayrıca hipofiz adenomlarında büyümeye, görme kaybına zemin hazırlayabilir. Söz konusu gruba giren kadınların çok yakından izlenmesi gerekir”
Şeker hastası hamilelerde diyabetik retinopati riski artar mı?
“Gebelik döneminde vücutta büyüme faktörleri salınır. Çocuğun büyümesi ve gelişmesi için salınan büyüme faktörleri, retinada da anormal damarların gelişimini hızlandırır. Dolayısıyla diyabetik retinopatisi olan bir kadın hamile kalırsa hastalığı hızlanır.”
Şaşılık tedavisi için hamilelere botoks uygulanabilir mi?
“Botoks yönteminde göze bir toksin enjekte edilmektedir. Bu nedenle hamilelerde şaşılık tedavisi için botoks enjeksiyonu önerilmemektedir.”
Glokom araştırılan bir hamile, göz tomografiisi çektirebilir mi?
“Hamilelikte göz tomografisinin bilinen bir yan etkisi bildirilmemiştir. Dolayısıyla anne adayları gebelik sırasında göz tomografisi çektirebilir.”
Hamilelikte glokom damlaları, ilaçları kullanılabilir mi? Glokom tedavisinde kullanılan ilaçların anne karnındaki bebeğe bir zararı olur mu?
“Sağlıklı kadınlarda gebelik sırasında göz tansiyonu düşer. Ancak gene glokomlu hastaların üçte birinde göz tansiyonu yükselir. Gebelikte glokom ilaçlarının güvenilirliğiyle ilgili kanıtlar olgu sunumlarına ve hayvan deneylerine dayanıyor. Bu nedenle konuyla ilgili kesin araştırma sonuçları bulunmuyor. Ancak içinde düşüğe yol açabilen madde (prostaglandin) bulunan bazı göz tansiyonu damlalarının kesinlikle kullanılmaması gerekir. Bebeğin organlarının geliştiği hamileliğin ilk üç ayı özellikle riski bir dönemdir. İlk üç ayda glokom ilaçlarının kullanımından kaçınılmalıdır. Bazı göz damlalarının ikinci üç aydan itibaren kullanılabileceği belirtilmektedir. Ancak yeni doğan bebekte komplikasyonları engellemek için doğum öncesi bu tür ilaçların kesilmesi önerilmektedir.”
Hamileler glokom ameliyatı olabilir mi?
“Eğer hamilelik sırasında anne adayına glokom nedeniyle ameliyat gerekirse operasyon üçüncü aydan sonrasına ertelenmelidir. Gebeliğin ilk üç ayında glokom ameliyatı yapılmamalıdır. Hamileyken glokom operasyonu geçiren kadınlara gözdeki kanalın kapanmasını önlemek amacıyla antimetabolit ilaçların kullanılmaması gerekir.”
Hamile bir kadında travmayla ilgili katarakt gelişmesi halinde ne yapmalıdır? Gebelik katarakt ameliyatına engel teşkil eder mi?
“Aslında hamile bir kadın sırt üstü yatabiliyorsa ilk üç aydan sonra katarakt ameliyatı olabilir. Ancak görmesini engelleyecek kadar katarakt oluşmadıysa, günlük işlerini yapabiliyorsa katarakt ameliyatını doğum sonrasına ertelemek daha doğrudur. Katarakt ameliyatı için anne adayına genel anestezi vermek gerekebilir. Ayrıca ameliyat sonrasında antibiyotik kullanma gereksinimi doğabilir. Tüm bunlar anne karnındaki bebek için zararlıdır. Zorunlu olmadıkça gebelikte katarakt ameliyatı yapmamak daha doğrudur.”
Hamilelik göz kuruluğuna neden olur mu? Gebeler kontak lens kullanabilir mi?
“Hamilelikteki hormonal değişiklikler göz kuruluğuna yol açar. Özellikle androjen hormonunun azalmasına bağlı olarak göz kuruluğu belirtileri görülür. Gebelikte kontak lens kullanımı da önerilmez.”
Göz kuruluğunun tedavisinde kullanılan damlaların, suni gözyaşlarının anne karnındaki bebeğe bir zararı olur mu?
“Göz kuruluğunun tedavisi amacıyla suni gözyaşları hamilelikte de kullanılabilir. Bu ilaçların sistemik dolaşıma geçtiği çalışmalarla kanıtlansa da anne ve bebek için bilinen bir yan etkisi yoktur.”
Hamilelikte punktum tıkacı tedavisi yapılabilir mi?
“Hamilelikte, göz kuruluğunda, eğer gerekiyorsa punktum tıkacı uygulaması yapılabilir. Engelleyici bir durum yoktur.”
Hamileliğin keratokonus üzerinde nasıl bir etkisi olur?
“Hamilelik keratokonusun ilerlemesine neden olabilir. Çocuk isteyen kadın hastalara, gebeliğe bağlı olarak gözündeki sorunun ne oranda olumsuz etkileneceği anlatılır. Diğer gözü bekleyen riskler konusunda bilgi verilir. Hamile kalıp kalmayacağına kendisinin karar vermesi istenir. Ancak keratokonusun bebeğe geçme riski ise düşüktür.”
Hamilelik keratokonuslu hastaların görmesini nasıl etkiler?
“Hamilelik döneminde keratokonus hastalarının görme kalitesinde sıklıkla azalma görülür. Hastalar görme şikayeti ile doktora gelebilir. Bu dönemdeki görme azalması gebelik sonrası kısmen geri dönebilir. Ancak çoğunlukla hastaların öncesine göre daha kötü görmesi ve hastalığın bir miktar ilerlemesi söz konusudur. Tek gözünde keratokonus olan bir kadında gebelik sağlam gözü olumsuz etkilemez. Keratokonus olmayan gözde hamilelikte hastalık gelişmez.”
Gebelikte göz anjiyosu çektirilebilir mi?
“Göz anjiografisi (FFA) hamilelerde retina problemleri varsa gerekebilir. Bu durumda hayvan deneylerinde herhangi bir yan etki olduğu bildirilmemiştir. Ancak hamilelerde böyle bir çalışma yapılamadığı için yan etki konusunda bilimsel bir kanıt yoktur. Lazer cihazlarıyla yapılan non invaziv (girişimsel olmayan) incelemelerin ise herhangi bir zararı bulunmamaktadır.”
Hamileler gözdeki kırma kusurlarının tedavisi için lazerle ameliyat olabilir mi?
“Hamilelere ve süt verme dönemindeki kadınlara lazerle kırma kusurları tedavisi kesinlikle yapılmaz. Çünkü bu dönem büyüme hormonları çok aktiftir.”
Gözü lazere uygun olmayanlara önerilen fakik göz içi lensleri ya da mercek değişimi ameliyatları hamilelere yapılabilir mi?
“Direkt bir etkisi olmadığı halde yapılmaması daha yerinde olur. Hamilelikte hormonal nedenlerle gözde değişiklikler meydana gelebilir. Bu değişimler ameliyat öncesi ölçümleri etkileyebilir. Ayrıca ameliyat esnasında veya sonrasında hastaların ilaç kullanmaları gerekeceği için bu durum özellikle hamileliğin ilk üç ayında sakınca yaratabilir.
Hamile bir kadında retina dekolmanı gelişirse tedaviye yaklaşım nasıl değişir? Hamile kadınlar ameliyat olabilir mi?
“Retina dekolmanı mutlak ameliyat edilmeesi gereken bir hastalık olduğu için, ameliyat genel anestezi ile yapılabiliyorsa genel, yoksa lokal anestez ile ameliyat edilir.”
“Üveit tedavisinde kullanılan ilaçların hem göz, hem de vücut için olumsuz etkileri olabileceği unutulmamalıdır. Bir diğer önemli konu da üveitin tedavisiz kaldığında körlüğe yol açma riskidir, tabii işin içine bir de bebek girdiğinde olayın daha karmaşık bir hale geldiği akıllardan çıkartılmamalıdır. Üveit tedavisinde kullanılan ilaçlar ağız veya damar yoluyla verilebilir. Bu ilaçların ciddi yan etkileri vardır. Tedavisi önemli bir yeri olan kortizon ve bağışıklık sisteminin çalışmasını etkileyen ilaçlar, annede kan hücreleri, karaciğer, böbrek gibi önemli organ ve dokuları olumsuz etkileyebilir. Kan yoluyla bebeğe de geçebilir. Ceninin gelişmesi sırasında bebekte doğumsal bozukluklara sebep olabilir. İlk üç ay özellikle tehlikelidir. Bu arada annenin herhangi bir enfeksiyon geçirmesi dahi istenmez. O nedenle ilaç kullanımında daha seçici davranmak, tedaviyi ertelemek, kadın doğum uzmanıyla konsülte etmek ya da damla-pomad şeklindeki ilaçlarla tedaviye devam etmek seçenek olabilir. Ancak göz ilaçları düşük dozda bile olsa gözden kana karışabilir. Özetle üveit varlığında ya annenin görmesi ya da bebek riske atılır. O nedenle aileyle açık konuşup tercih ona göre yapılmalıdır. Bebek düşünülüyorsa, 6 ay-1 yıl süreyle ilaçları kestikten sonra hamileliği planlamakta yarar vardır. Babanın ilaç kullanımı bile önerilmez. Tehlikeli olan ilk üç aylık hamilelik dönemden sonra, kadın doğum uzmanıyla hastayı konsülte ederek bazı ilaçları rahatlıkla vermek mümkün olabilir.”
Hamile kadınlarda gözle ilgili acil hangi sorunlar ortaya çıkabilir?
“Bir kadında gebeliğin son dönemlerinde preeklampsi denilen hipertansiyon ve ödem varsa, göz içindeki damarlarda kanamalar gelişebilir. Bu önemli bir sağlık sorunudur. Kadın hastalıkları ve doğum uzmanı ile göz hastalıkları uzmanı beraberce hastayı tedavi etmelidir.”
Kaynaklar
- Esra Kazancıbaşı Öztekin, “Sorular ve Yanıtlarla Göz Hastalıkları: 16 Uzmandan Göz Sağlığına Dair Her Şey”, İstanbul: Sağlık Adası Yayınları, Nisan 2012. s. 321-326.
